کوشش استاد برای هویت بخشیدن به هنر و هنرمندان ایرانی - سافاری رو

کتاب مکتب نگارگری تبریز و قزوین مشهد

این کتاب اثر یعقوب آژند در زمینه نگارگری و تأکید بیشتر بر مکتب نگارگری تبریز دوره صفوی است. که یک فصل مجزا در خصوص مکتب قزوین و مشهد نیز دارد که فارغ از موضوع اصلی کتاب نیست. در کتاب به مراحل ایجاد مکتب تبریز در دوره شاه ناماعیل اشاره شده و اینکه چگونه بعدها شاه تهماسب فرزند شاه ناماعیل دست حمایت از هنرمندان کشید و نگارگران از مرکز که قزوین بوده پراکنده شدند و روی هنر دیگر نواحی تأثیر گذاشتند.

کتاب مکتب نگارگری اصفهان

این کتاب مصور به مناسب گردهمایی بین المللی مکتب اصفهان در آذر 1385 نگاشته شده و در شروع معرفی مکتب نگارگری اصفهان را شامل می شود. در این بخش اوضاع سیاسی، اجتماعی و مالی اصفهان طی دوره یاد شده بازگو می شود. در ادامه اقدامات شاه عباس اول و دوم، در رواج هنر اعم از شعر، موسیقی، خوانندگی، کتاب آرایی، نگارگری سنتی، نقاشی و... مطرح می شود. معرفی بخش های مختلف نقاش خانه سلطنتی و تشکیلات آن، انواع کتاب آرایی، نگاره های تک برگی یا یکه صورت (نوعی چهره نگاری آرمانی) و معرفی صادقی بیک افشار و رضا عباسی دو نقاش چهره از مکتب نگارگری اصفهان یعنی و معرفی آثار آن ها، از دیگر مطالب کتاب به شمار می رود.

در ادامه این بخش نیز دیگر سرآمدان مکتب اصفهان معرفی می شوند هنرمندانی چون، حبیب الله ساوجی، مشخص مصور، شفیع عباسی، شیخ عباسی، و افضل الحسینی. در بخش دوم کتاب، اسلوب فرنگی سازی در مکتب اصفهان با نگاهی بر زمینه های ظهور و عوامل شکل گیری آن، دو نقاش چهره مند اسلوب فرنگی سازی، تک نگاره های فرهنگی سازی، دیوارنگاری در دوره صفوی، و نقاشی لاکی و نقاشی گل و مرغ در این دوره، درج شده است.

در بخش سرانجام کتاب تصریح شده است که اگر به سیر هنر در مدت 250 سال در دوره صفوی توجه کنیم، می فهمیم آن چه مکتب اصفهان را برجسته تر می سازد، دامنه زمانی این مکتب است. این مکتب از نظر زمانی فرصت داشت که از سد سنت بگذرد و دستگاه هنری تازهی را فراز آورد. واقعیت این است که از همان ابتدای گزینش اصفهان به مقام مرکزی ایران و انجام پروژه های هنری وسیع در آن، دو مقوله سنت و تجدد در آن شکل می گیرد.

خود شهر از نظر طراحی شهری به دوبخش کهنه و تازه تقسیم می شود. این دو بخش کهنه و تازه می تواند مفسر ارزش های انسانی و اخلاقی تازه نیز باشد که از این زمان به بعد در دل مرکز صفویان نطفه می بندد. یکی از تحولات هنری که در مکتب اصفهان چهره نمود، شیوع و رواج رقم زنی هنرمندان پای آثار هنری است.

کتاب نمایش در دوره صفوی

دوره صفوی از دوره های میانی تاریخ ماست؛ از این رو پیش از آن، دوره های زیادی از فراز و نشیب تاریخی بر سرزمین ما گذشته است و طبیعتا تحولات و دگرگونی های زیادی را در باب نمایش ها به تصویر کشیده است. دوره صفوی میراث خوار نمایش ادوار پیشین ایران است؛ طوری که در برخی موارد، ابتکار از آن ادوار پیش از آن است.

بر این اساس کتاب حاضر در دو بخش عمده گنجانده شده است: بخش اول به تعزیه در مفهوم عزاداری، پیدایش و وجه تاثیرپذیری و پرورش و پختگی آن در خلال قرون اختصاص یافته است. صفویان با رسمیت بخشیدن به تشیع در جامعه ایران، پاره ای از معادلات تاریخی ایران را به هم زدند و طرحی نو در انداختند. در این بخش تعزیه در دوره صفوی آنالیز شده است.

در بخش دوم که در سه فصل سامان یافته است، تمامی نمایش های موجود در جامعه و دربار ایران ارزیابی شده و بروز و شکفتگی آن ها تحلیل شده است. در این بخش به سیر تحول و رونق و رواج این نمایش ها و ترکیبات تازه آن ها اشاره شده است. مرنام سوگواری در ایران باستان بین النهرین باستان و دوران اسلامی؛ تعزیه و صفویان، شیوه اجرای نمایش های مذهبی، مرنام شتر قربانی، نمایش های غیر مذهبی، نمایش های اهل زور، نمایش های اهل سخن و... عنوان های مطالب کتاب هستند.

کتاب نمایش در دوران قاجار

این کتاب از سوی انتشارات مولی در سال 1395 در 712 صفحه به چاپ رسیده است. تئاتر در اواخر دوره قاجار رواجی چشمگیر یافت و بازیگران زن و مرد ارمنی در دوره پیشا مشروطه بر صحنه تئاتر ایران مسلط شده بودند. شماری از نمایش ها اجرا می شد و موسیقی به اشکال مختلف در صحنه ها اجرا می شد. مثلا در فاصله سال های 1335 و 1343 هجری در تهران سالانه 15 نمایش و سایر فرم های نمایشی تئاتر مدرن روی صحنه رفت و در حقیقت اجرای نمایش ها به مراتب بیش تر بود. یکی از دلایلی که نویسندگان و مترجمان را ترغیب می کرد تا دست به ترجمه آثار نمایشی اروپا بزنند یا خود نمایشنامه بنویسند، همین رویکرد مردم به تئاتر در آن دوران بود. پس از استبداد صغیر محمدعلی شاهی، اشتیاق مردم به تماشا نمایش تئاتر به مقدار ای بود که فکر و ضمیر بسیاری از نویسندگان را متوجه خود کرد و حتی نشریه ای با عنوان تیاتر انتشار یافت.

کتاب استاد محمد سیاه قلم

محمد سیاه قلم از استادان قرن 9 قمری است و حدود صد سال است که هنرپژوهان دنیا درباره او صحبت می نمایند، به خاطر آثار گوناگونی که خلق نموده، هنوز پژوهشگران به نتیجه نرسیده اند چه کسی بوده است. یعقوب آژند بیان می نماید که در کتاب محمد سیاه قلم هنرمندی با سه چهره تمام نظرات درباره این هنرمند را آورده و یک به یک درباره آن ها بحث نموده است. در نهایت ثابت شده او یکی از هنرمندان برجسته ایرانی است، با این که آثارش در توپقاپی سرای ترکیه نگهداری می شود و آن ها می خواستند محمد سیاه قلم را هنرمندی ترک معرفی نمایند.

آژند در کتاب محمد سیاه قلم هنرمندی با سه چهره به معرفی، نحوه و روش آثار و تحلیل کارهای این هنرمند پرداخته است. این کتاب سال ها پیش در قالب کتابی جیبی که به وسیله انتشارات امیرکبیر چاپ شد که درباره این هنرمند ناشناخته شده نکاتی را عنوان نمود.

انتشار کتاب نظر پژوهشگران زیادی را به خود جلب کرد. تحقیق و پژوهش درباره محمد سیاه قلم را ادامه داد تا با دقت تمام او را به جامعه ایرانی معرفی کند که این استاد چه کسی است، چه کارهایی نموده و چرا هنرپژوهان راجع به او نقد و نظر می دهند. متاسفانه هر پژوهشگری او را به یک کشور نسبت داده از ترک، روس، چین و...

نظرات بسیار عجیبی درباره این هنرمند مطرح شده است. محمدسیاه قلم هنرمندی ایرانی اهل تبریز بوده است. او در کنار استادش عبدالحی به سمرقند می رود و در آنجا کار می نماید. سپس به هرات نزد بایسنقرمیرزا می رود و کار را ادامه می دهد. در هرات لقب غیاث الدین می گیرد. غیاث الدین نقاش همان غیاث الدین محمد است و غیاث الدین محمد نقاش، محمدبن محمود شاه خیام است که در جوانی که نزد بایسنقر میرزا لقب غیاث الدین می گیرد چون در آن موقع نقاشان را با لقب نامگذاری می کردند. مثل سیف الدین نقاش. آژند می گوید در کتاب با دو سندی که ارائه نموده ام؛ ثابت نموده ام نام او محمد است. به هر حال استاد محمد سیاه قلم عنوانی است که شاگردانش که او را می شناختند به او لقب داده اند. کتاب محمد سیاه قلم هنرمندی با سه چهره نخستین کتابی است که به شکل مفصل درباره محمد سیاه قلم چاپ می شود. این هنرمند یکی از استادان برجسته و نقاش دنیای است. او کارهایی عجیب و غریب انجام داده با تصاویر عجیب و غریبی از زندگی روزمره مردم.

کتاب هفت اصل تزیینی هنر ایران

کتاب حاضر، نخستین پژوهش در باب هفت اصل تزئینی هنر ایران است؛ هفت اصلی که از سده های نخستین اسلامی تا اواسط دوره قاجار، به رسانه های هنر ایران ابعاد بین المللی و هویتی کاملاً ایرانی-اسلامی بخشید. این هفت اصل، در حقیقت صور خیال بصیر هنرهای ایرانی بود. هنرمندان ایران با تشبه به نقش مایه های دنیای روزگار خود، قالب و اسلوب این هفت اصل را در کمال لطافت، ملاحت، دل آویزی و نغز سامان بخشیدند و پایه ای پایدار و متین برای نقوش تزئینی هنر ایران تدارک تماشاد؛ کیفیتی که شور و گرمی و قوت اثرات آن را هنوز می توان در نقوش تزئینی دنیا اسلام و هنرهای سایر ملل دنیا مشاهده نمود. رونق پست مدرنیسم در هنر ایران، شماری از این اصول هفت گانه را از واژگان بصیر هنرهای ایران زدود. کتاب حاضر، می تواند مرجعی برای بازکاوی و بازشناسی این اصول هفت گانه هنر ایران باشد و نظم متناوب و کمال مطلوب آن را بازنمایی کند.