فراوری و آموزش عناصر اصلی موزه زنده هستند - سافاری رو

موزه ها عامل و محصول توسعه هستند؛ به همین دلیل در ارزیابی شاخص های فرهنگی کمیت و کیفیت موزه ها در رده های نخست جدول قرار دارند؛ در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر تشکیل موزه های تخصصی در حوزه میراث فرهنگی، وزارتخانه ها و دستگاه هایی مانند نفت، ارتباطات، کشاورزی و شهرداری ها هم به موزه سازی وارد شدند و بسیاری علاقمندان هم موزه ها و مجموعه های خصوصی راه اندازی کردند.

با توجه به ظرفیت های متنوع و مختلف داخلی، ایران می تواند در عرصه های بسیاری در دنیا از جمله نفت و گاز، معدن، دانش و علوم، همچنین امور دفاعی در دنیا حضور پیدا کند، اما در عرصه میراث فرهنگی و هنرهای سنتی و صنایع دستی بازیگر اصلی و بدون رقیب است؛ این شایستگی به جز آثار و مقاله های علمی، از شگفتی و تحسین بازدیدنمایندگان خارجی موزه ها وقتی به ایران سفر می نمایند و چه زمانی که اشیای تاریخی مربوط به فرهنگ و تمدن ایران را در موزه های دنیا می بینند، مشهود است.

همین علاقه و اشتیاق در یک قرن گذشته برای دیدن آثار تمدن ایرانی و حجم آثار تاریخی کشف شده در کاوش ها در کشور نشان می دهد برای حفاظت و نگهداری همچنین نمایش این آثار، علاوه بر مشارکت سایر سازمان های دولتی برای احداث موزه های اختصاصی و منطقه ای، بخش خصوصی هم می تواند برای سرمایه گذاری و توسعه موزه های مشارکتی و خصوصی وارد عرصه موزه سازی و مجموعه داری شود.

سال 98 را میتوان سال طلایی احداث موزه های خصوصی برشمرد، در این سال 34 موزه خصوصی مجوز گرفتند و فعالیت خود را شروع کردند، و با احداث 6 موزه تحت مدیریت وزارت میراث فرهنگی و 19 موزه متعلق به سایر دستگاه های دولتی، در مجموع 59 موزه در کشور احداث شد که در حوزه موزه سازی و موزه داری در همه سالها از زمان احداث موزه ها در کشور محسوب می شود، فرایندی که در سال 1399 به دلیل فشار مالی و کمبود اعتبارات و شیوع کرونا طرح های راه اندازی موزه ها در هر سه حوزه با کندی روبرو شد، اما با همه این شرایط در سال 99 بیش از 40 موزه احداث و به بهره برداری رسید.

هر هفته افتتاح یک موزه در کشور

از مجموع 750 موزه ای که در یکصد سال صنعت موزه داری در کشور فعال هستند، 292 موزه تحت مدیریت وزارت میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی و بیش از 280 موزه تحت پوشش سایر دستگاه های دولتی قرار دارند و 171 مجموعه خصوصی تحت عنوان موزه فعال است که به گفته وزیر میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی در حال حاضر هر هفته شاهد افتتاح یک موزه هستیم و بخش خصوصی بیشترین سهم را در این تحول داشته است، بگونه ای که ما شاهد رشد 400 درصدی در حوزه موزه های خصوصی هستیم و در حال حاضر 171 موزه خصوصی در کشور فعال است. با مریم افسری، بانوی هنرمند، کارآفرین، مدرس دانشگاه در رشته صنایع دستی و مدیر و موسس موزه خصوصی زنده گلیم و قالی ایران درباره هنر گلیم بافی و ویژگی موزه زنده گفت و گو کردیم.

موزه زنده، عامل جذب جهانگرد و رونق صنعت جهانگردی

مریم افسری پیرامون اینکه فراوری و آموزش عناصر اصلی موزه زنده هستند، گفت: اساس و شاکله موزه های زنده پویایی و خروج از ایستایی است؛ برای پویا شدن موزه ها فضاسازی موزه باید به گونه ای باشد که بازدیدنماینده احساس نکند به یک سمساری وارد شده، بلکه روح تاریخ و اتمسفر حیات یک هنر را باید کاملا حس کند؛ در موزه زنده صنایع دستی در کنار آثار فاخر که به نمایش گذاشته شده است بازدیدنماینده باید فرآیند فراوری نمونه اثر از ابتدا تا پایان را ببیند و حتی در بخشی از آن همراه شود تا جریان زندگی را باور کند.

مدیر و موسس موزه زنده گلیم و قالی ایران توضیح داد: موزه زنده عامل قوی برای جذب جهانگرد و رونق حوزه جهانگردی و مکانی است که علاوه برنمایش محصول نهایی، مراحل فراوری محصول، و مراحل فراوری مواد اولیه مصرف شده برای فراوری را به نمایش می گذارد.

بانوی هنرمند سیرجانی وجود کارگاه فراوری اثر در کنار موزه زنده یک ضرورت دانست و اضافه نمود: در موزه زنده گلیم سیرجان بخشی به آکادمی و بخشی را به کارگاه فراوری گلیم و دست بافته ها اختصاص داده شده است؛ بازدیدنماینده از مواد اولیه و دار تا محصول نهایی از نخ تا گلیم بافته را می بیند، تفاوت ها در نقش و جنس محصولات را حس می نماید و همیشه یک راهنما حضور دارد که به سوالات او پاسخ دهد؛ حتی بازدیدنماینده می تواند نمونه اثر و محصول را مستقیم از بخش فروشگاهی موزه خریداری کند.

وی پیرامون اینکه فراوری و آموزش عناصر اصلی موزه زنده هستند، بیان نمود: وجود فرآیند فراوری در یک موزه برای مخاطب و بازدیدنماینده جذابیت ایجاد می نماید؛ در نمونه های موزه های زنده در دنیا، حتی این زنده بودن و پویایی در محیط پیرامونی موزه وجود دارد، خیابان منتهی به موزه، پیاده روها، فروشگاه ها و رستوران ها و دوره گردها، بازارچه ها و ... همه بخشی از جریان پویای موزه زنده می شوند و مخاطب را به سمت موزه راهنمایی می نمایند.

تجربه بافت یک گلیم هویت بخش و خاطره ساز است

افسری گفت: حفظ هویت تاریخی و فرهنگی ملت ها رسالت اصلی موزه ها است، در قرن 21، قرن بروز و ظهور و نفوذ و تسلط وسایل الکترونیک بر خصوصی ترین حوزه های زندگی فردی و اجتماعی، قرن رویای سفر و کوچ به کرات دیگر، این موزه ها هستند که می توانند مانع فراموشی تاریخ تمدن زندگی گذشتگان بر روی کره خاکی شوند.

مدیر موزه زنده گلیم و قالی ایران اضافه نمود: امروزه صرفا با نمایش یک تکه گلیم کهنه و پاره نمی توان ارزش و صندلی گلیم شیرکی پیچ سیرجان که ثبت دنیای شده را به یک کودک و دانش آموز شرح داد، او باید این عنصر فرهنگی را لمس کند، بتواند بخشی از آن را با همان طرح و نقش سنتی، با همان نخ ها ببافد؛ این فرآیند برای نسلی که در تئوری ها و مجازی ها اسیر شده تجربه بافت یک گلیم یا قالی هویت بخش و خاطره ساز خواهد بود.

گلیم با تاریخ زندگی بشر عجین است

افسری با بیان اینکه گلیم با تاریخ زندگی بشر عجین است، گفت: قدمت گلیم بافی نه در سیرجان که در کل دنیا را باید در صندوقچه دنیای گلیم پیدا کرد، شاید اختراع گلیم ابتدایی با شروع زندگی بشر بر روی زمین برشود، زیراندازی که آنها با شاخ و برگ گیاهان برای بهتر زیستن تهیه می کردند و زمانیکه هنر رسیدگی و بافندگی شکل گرفت با تبدیل پشم حیوانات، از نخ برای استفاده در لابه لای بافته های گیاهی خود استفاده می کردند.

وی اضافه نمود: پیشینه گلیم در استان کرمان و سیرجان تقریبا به دوران نادرشاه افشار بر می شود؛ زمانیکه گروهی از اقوام از مناطق شمالی کشور به جنوب و به این منطقه کوچانده می شوند، هنر بافندگی گلیم هم توسط این عشایر به مناطق جنوب شرق ایران وارد شد، گسترش پیدا کرد؛ حتی با تغییر سبک زندگی عشایری به شهری این هنر و صنعت صندلی خود را در زندگی مردم حفظ کرد.

گلیم شیرکی پیچ، سرمایه فرهنگی و مالی مردم سیرجان

افسری گلیم شیرکی پیچ را به عنوان یکی از سرمایه های فرهنگی و مالی سیرجان برشمرد و ادامه داد: تکنیک بافت گلیم شیرکی پیچ مهمترین مشخصه این هنر-صنعت است که ارزش و ویژگی این دست بافته را بالا برده است. گلیم شیرکی پیچ به شیوه پودگذاری نیست، ابتدایی ترین گلیم فقط تار و پود است و به آن شیوه پودگذاری می گویند، آرام آرام در مراحل بعد به تکامل رسید و گلیم ساده، گلیم چاک دار، گلیم گره دار یا سوماک یا شیرکی پیچ و گلیم چپی یا چهل ماشوله، خاص منطقه عشایر سیرجان و توابع آن است.

مدیر موزه زنده گلیم و قالی ایران گفت: بیشتر دارهای گلیم بافی در منطقه جنوب شرق کشور در کرمان و سیرجان، دارهای زمینی هستند، که براساس سبک زندگی عشایری و بر مبنای فضای فیزیکی خانه های آنها است؛ بنا به ابعاد گلیم شیرکی پیچ، تعداد بافنده آن متغیر است، اگر 4*3 مترمربعی باشد، سه بافنده بر روی دار کار می نمایند.

وی اضافه نمود: محصول دار زمینی یک رو بافت و پر تراکم و دارای سطح مقطع محدود است؛ اگر چه طرح ها و رنگ و لعاب های جدید هم وارد این نوع گلیم شده، اما هنرمندان و بافنده های سیرجانی همچنان طرح و نقش های سنتی و باستانی و نمونه طرح های دوره قاجار را در گلیم های فراوریی حفظ می نمایند؛ در گذشته که دسترسی به رنگ های طبیعی بسیار محدود بود از تم رنگ سورمه ای و روناسی برای فراوری گلیم استفاده می شد، اما اکنون بسیار متنوع شده و از بیشتر از رنگ های طبیعی، شاد و پخته استفاده می شود.

نمایش تکه گلیم دوران قاجار در موزه زنده گلیم سیرجان

افسری درباره موزه زنده گلیم و قالی ایران گفت: سال 96 میان میراث فرهنگی استان کرمان و شرکت شهرکهای صنعتی و صنایع کوچک تفاهم نامه ای با هدف حمایت از صنایع دستی امضا شد، بر همین مبنا با همکاری و حمایت مدیریت شرکت شهرک های صنعتی شهر کرمان، فضایی در حدود 300مترمربع طی قرارداد 5 ساله به عنوان امانت دریافت کردم تا این موزه را به عنوان موزه خصوصی راه اندازی کنم.

مدیر و موسس موزه زنده گلیم و قالی ایران ادامه داد: بیشترین فضای موزه به نمایشگاه آثار قدیمی و بخشی دیگر هم به آکادمی و کتابخانه تخصصی گلیم اختصاص داده شده است؛ البته با توجه به دوران شیوع کرونا آموزش ها به صورت تک نفره و آنلاین برگزار گردید که در سال 1399 حدود 10 نفر هنرجو داشتیم.

وی گفت: بیش از 50 اثر کوچک و عظیم قدیمی در این موزه به نمایش گذاشته شده است، قدیمی ترین آن یک تکه گلیم مربوط به دوره قاجار است؛ بعضی از این اموال موزه ای را از مادرعظیم و مادر گرفتم و نگهداری کردم و بعضی را هم با توجه به اصالت و جذابیت آن خریداری کردم؛ بخشی از موزه هم مربوط به پیشکسوتان در تمام حوزه های دست بافته های سیرجان از جمله فروشندگان و فراورینمایندگان مواد اولیه، بافندگان و رنگرزان سالیان گذشته است.

بانوی هنرمند سیرجانی شرح داد: در بخش فروشگاه موزه بجز گلیم و زیراندازهای دست بافته، انواع محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی عرضه می شود. یکی از بخش های موزه زنده سیرجان را هم به نمایش محصولات تغییر کاربری های دستبافته ها اختصاص دادیم، در این بخش برای نخستین بار نقش مایه ها و طرح های گلیم را با چاپ بر روی پارچه، به صورت مانتوهای سنتی، پرده، رومبلی و ... که فراوری کارگاهی موزه است به نمایش گذاشتیم و کمتر بیننده ای می تواند تشخیص دهد که این محصول پارچه ای است.

برقراری ارتباط با همتایان راز پویایی و زندگی موزه

افسری زنده و پویا بودن یک موزه را به سطح ارتباط با موزه ها و مخاطبان از مردم عادی گرفته تا محققان و پژوهشگران تخصصی، منوط دانست و گفت: راه اندازی وبسایت اختصاصی و اطلاع رسانی موزه گلیم از برنامه های اصلی در سال 1400 است که بتوانم ارتباط موزه را با سایر موزه های مشابه برقرار کنم و همچنین موزه را به مخاطبان و علاقمندان گلیم و سیرجان در سراسر دنیا معرفی کنم؛ اگر یک موزه یا گالری یا نمایشگاه نتواند با همتایان و مخاطبان خود ارتباط برقرار کند و نتواند مخاطبان خود را جذب کند، هر چند عظیم و وسیع باشد فقط یک انبار نگهداری کالا است و آن آثار فقط خاک خواهند خورد و به مرور زمان از بین می رود.

هنرمند سیرجانی بیان نمود: در محیط موزه در حال حاضر 5 بافنده در بخش کارگاهی موزه فعالیت می نمایند، اما با بافنده های غیررسمی موقت که عمدتا از بانوان سیرجانی هستند همکاری داریم، که با توجه به مشغله خانه داری و زندگی کمتر جذب کار ثابت و متمرکز در کارگاه می شوند، از طرفی قیمت مواد اولیه و وسایل مود احتیاج فراوری در این چند سال به شدت افزایش یافته و تاثیر بسزایی بر فرایند فراوری و فروش گلیم گذاشته است.

گلیم بافان احتیاجمند حمایت و پشتیبانی هستند

افسری گفت: سیرجان قطب فراوری بهترین گلیم و دارای مرغوب ترین پشم است، اما به دلیل نداشتن کارخانه ریسندگی، مواد اولیه با قیمت بالا خریداری می شود؛ از طرفی به دلیل هزینه زیاد مراحل پایانی و سرویس کار و نداشتن کارگاه فراوری در سیرجان، بیشتر فراوریات به صورت خام و با قیمت کمتر فروخته می شود، که امیدواریم مسئولان در این زمینه با برطرف موانع فراوری، از این هنر صنعت دنیای در سیرجان، حمایت و پشتیبانی نمایند.

بانوی کارآفرین گفت: در حال حاضر برای بافندگان و فراورینمایندگان این امکان را فراهم کردیم تا محصولات خود را در فروشگاه موزه گلیم سیرجان به نمایش بگذارند؛ در این میان موزه به عنوان واسط ارتباط نزدیک و مستقیم مخاطب و مشتری را برای آنها برقرار می نماید، مشتریان می توانند ایده و سلیقه خود را برای بافندگان بیان نمایند و در نهایت با نظارت موزه قراردادی تنظیم می شود تا مشتری بطور مستقیم با بافنده در ارتباط باشد و مبلغی برای نظارت و طراحی محصولات مورد نظر به موزه می پردازد.