حمایت از نوآوری ها برای مقابله با کرونا تا توسعه شرکت های دانش بنیان، چه اقداماتی برای گسترش حوزه سلول های بنیادی انجام شد؟ خبرنگاران - سافاری رو

به گزارش خبرنگاران و به نقل از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در حوزه درمان خصوصا بیماری های صعب العلاج کاربردی شده اند. از همین رو محققان در دنیا با سرعت مشغول فعالیت روی این حوزه هستند. سالی که گذشت تلاش های ارزشمندی توسط ستاد توسعه علوم و فناوری سلول های بنیادی معاونت علمی انجام شد تا از ظرفیت های موجود در کشور برای گسترش این حوزه بهره لازم برده شود.

اما مانند سایر حوزه ها، نیروی انسانی خلاق و نوآور نیروی محرکه این حوزه هستند. پس باید تربیت نیروی انسانی جوان در حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی را یکی از اقدامات مهم و بسیار تاثیرگذار برای پیشرفت آن بدانیم.

در این میان باید به این نکته نیز توجه کنیم که همگام با افزایش تعداد مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده های فعال، افزایش قابل توجهی نیز در تعداد محققان جوان این حوزه از علم و فناوری ایجاد شده و رشد قابل توجهی داشته است.

تربیت نیروی انسانی شتاب گرفت

امیر علی حمیدیه دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری سلول های بنیادی معاونت علمی و فناوری پیشینیه فعالیت های مبتنی بر سلول های بنیادی را به بیش از دو دهه قبل می داند و می گوید: در فاصله زمانی کوتاهی پس از تولید سلول های بنیادی جنینی و سلول های بنیادی پرتوان القایی که جایزه نوبل را به خود اختصاص داد، ایران نیز به جرگه کشورهای فعال و پیشرو در زمینه تولید، کشت و نگهداری این سلول ها پیوست.

وی ادامه می دهد: همزمان پژوهش های کاربردی در حیطه سلول های بنیادی شروع شد. علاوه براین، از زمان اولین پیوند سلول های بنیادی خونساز در درمان بیماری های صعب العلاج در کشور بیش از 29 سال می گذرد. بنابراین ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی معاونت علمی با توجه به جدید بودن این حوزه از دانش و فائق آمدن بر کندی پژوهش در مقابل کاربرد دانش، سعی در ترغیب نیروهای موجود در این زمینه و همچنین فراهم کردن زمینه لازم برای تربیت و رشد نیروهای جوان در حوزه سلول های بنیادی، مهندسی بافت، ژن درمانی و سلول درمانی کرد.

از توسعه و ترجمان دانش و فناوری حمایت شد

اما حمایت از شرکت های دانش بنیان و مراکز علمی و تحقیقاتی از دیگر اقداماتی برای پیشرفت کشور در این حوزه است. در این راستا نیز ستاد در تمام این سال ها سعی داشته است تا بر اساس اهداف مشخص شده در سند توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی طی فرایندی هدفمند و با مأموریت های مشخص، از دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان حمایت کند.

رشته مقاطع مورد نیاز حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در دانشگاه های کشور گسترش یافت

همچنین توسعه روزافزون علوم سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در دنیا این ستاد را بر آن داشت تا برای نهادینه کردن این علوم کاربردی در کشور با مسئولان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وارد رایزنی شود تا توسعه رشته های مرتبط در سطح علوم پایه شامل کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی و در سطح بالینی شامل تخصص و فلوشیب را ببینیم.

سرانجام برنامه درسی رشته فناوری های سلول های بنیادی و بازسازی بافت در مقطع کارشناسی ارشد سال 1399 در شورای گسترش و برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تصویب شد. همچنین دوره تکمیلی فوق تخصصی سلول­های بنیادی خونساز بچه ها در محل دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1398 راه اندازی و دوره تکمیلی فوق تخصصی پزشکی بازساختی در دندانپزشکی نیز در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تصویب رسید.

ترویج در میان دانش آموزان شتاب گرفت

اما ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی معاونت علمی در بخش دانش آموزی نیز قدرتمند وارد عمل شد تا آشنایی نسل آینده با این حوزه مهم افزایش یابد.

مهمترین دستاورد این بخش را باید کشف و شناسایی نوجوانان مستعد در این حوزه، هدایت و تربیت صحیح نیروی انسانی مورد نیاز بدانیم که مانع هدر رفتن زمان و منابع شده و بر سرعت رشد در این حوزه می افزاید.

دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری سلول های بنیادی معاونت علمی درباره فعالیت های بخش دانش آموزی نیز بیان می کند: راه اندازی و تجهیز پژوهش سراهای دانش آموزی در سطح کشور یکی از اقدامات در این حوزه است. اقدامی که به تنوع بخشی محیط های یادگیری و ایجاد فضاهای آزمایشگاهی برای دانش آموزان انجام شد. در این راستا نخستین پژوهش سرا در استان البرز و پس از آن در کرمان ، فارس، آذربایجان غربی راه اندازی شد. همچنین راه اندازی در استان خراسان شمالی نیز در دست انجام است.

البته ستاد در بخش دانش آموزی فعالیت های دیگری نیز مانند برگزاری جشنواره ملی و کنگره بین المللی سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی، برگزاری المپیاد سالانه دانش دانش آموزی، تولید مستندات و محتوای آموزشی برای دانش آموزان را نیز انجام می دهد تا راستا گسترش این دانش و فناوری در کشور هموار شود.

سلسله وبینارهاى سلول های بنیادی و پزشکى بازساختى برگزار گشت

در سال 1399 بعلت پاندمی کرونا که کسب و کارها مختل و حتی آموزش های ضروری از قبیل مدارس و دانشگاه ها تعطیل شده، فناوری وبینار جایگزین مناسبی برای آموزش از راه دور با حفظ فاصله فیزیکی بود. به همین دلیل سلسله وبینارهای سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی با محورهای شامل: پزشکى بازساختى، سخنرانى هاى علمى اساتید ایرانی مقیم خارج از کشور ، فناورى و تجارى سازى، استارتاپ و کارآفرینى به همراه معرفى مراکز جامع سلول هاى بنیادى و پزشکى بازساختى برگزار گشت.

پژوهشگران با توسعه شبکه ملی مدل سازی درون تنی حمایت شدند

پژوهشگران کشور در سال های اخیر گام های بزرگی را در حوزه بومی سازی دانش نوین علوم و فناوری های سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی برداشته اند و تحقیقات بسیاری در حوزه علوم پایه از نوع آزمایشگاهی و پیش بالینی انجام یافته است. شبکه ملی مدل سازی حیوانی و تحقیقات درون تنی نیز برای حمایت از این فعالیت ها راه اندازی شد.

ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی برای رصد و ارزیابی پتانسیل ملی کشور در حوزه مدل سازی حیوانی و تحقیقات درون تنی مبتنی بر حیوانات آزمایشگاهی شبکه ملی مدل سازی حیوانی و تحقیقات درون تنی را راه اندازی کرد تا این شبکه اتصال کلیه فعالان مرتبط با علوم و فناوری های حیوانات آزمایشگاهی و امکان جستجوی سریع انواع حیوانات مدل موجود در کشور را فراهم کند.

همچنین بررسی نیازهای آینده کشور، ایجاد زیرساخت های جدید در قالب مزرعه های حیوانی، رتبه بندی شرکت ها و آزمایشگاه های ذینفع و نیز توسعه امکانات موجود از طریق ارائه مشوق ها و حمایت های مادی و معنوی از دیگر اقدامات این شبکه است. این مرکز از طرح های این حوزه حمایت می کند.

بخش علوم حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه علوم پزشکی لرستان قطب تکثیر گونه های فاقد پاتوژن خاص (SPF) در غرب کشور به حساب می آید و امکان ارائه خدمت به استان های همجوار و صادرات را نیز دارد این مرکز با مساحتی بالغ بر 400 متر مربع با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی، دانشگاه علوم پزشکی لرستان شروع به فعالیت کرده است.

از خصوصیات این مرکز می توان به حداقل رساندن آلودگی ها از دستگاه اتوکلاو برای پوشال ها و قفس های حیوانات آزمایشگاهی، لاشه سوز حیوانات آزمایشگاهی، تهویه مناسب و روشنایی قابل تنظیم، دوربین مدار بسته، تفکیک فضاهای آزمایشگاهی، فضاهای تکثیرو پرورش، فضاهای های نگهداری و همچنین محل نگهداری غذای حیوانات در شرایط استاندارد نام برد.

راه اندازی مرکز پزشکی مقایسه ای و تجربی دریایی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر به تحقیقات شتاب داد

همچنین مرکز پزشکی مقایسه ای و تجربی دریایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی معاونت علمی در مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس راه اندازی شد. نگهداری و انجام پژوهش های کاربردی بر روی منابع بیولوژیکی و بویژه اهمیت زیست فناوری آبی کاربردهای فناورانه از سیستم های زیستی دریایی، موجودات زنده یا فراورده های ژنی، سلولی و بافتی یا مشتقات آن ها برای تولید یا اصلاح محصولات در حوزه زیست پزشکی برای ایجاد و ارتقاء اشتغال و توسعه مالی و منطقه ای هدف از این اقدام بود.

امید به درمان بیماری های صعب العلاج بیشتر شد

حوزه دیگری که ستاد فعالیت پررنگی در آن داشت را باید کاربردی سازی این علم و توسعه زیرساخت های مرتبط در سطح ملی برای درمان بیماری ها بدانیم.

حمیدیه درباره این بخش نیز می گوید: برای فعالیت در این بخش حیطه های بالینی برای ارائه خدمات سلول درمانی هدفگذاری شد که می توان به بیماری های پوستی، قلبی، گوارشی، کلیوی و مجاری ادرار، مغز و اعصاب اشاره کرد. همچنین از توسعه مراکز خدمات بالینی سلول درمانی در کشور نیز حمایت شد و تا کنون 19 مرکز در بیمارستان های دانشگاهی و معتبر کشور ایجاد شده است.

او همچنین توضیحاتی درباره حمایت از تاسیس مراکز جامع سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی می دهد و عنوان می کند: در راستای نقشه جامع علمی کشور، ماموریت مراکز جامع سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی شناسایی، توانمند سازی، توسعه و راهبری ظرفیت های دانش و فناوری، تجاری سازی دانش و فراهم نمودن فضایی مناسب جهت شکوفایی و بهره مندی از علوم سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در تحقیقات به گونه ای است که ختم به حصول راهکارهای محصول محور برای درمان بیماری ها و حضور فعال در بازارهای دنیای به منظور کسب سهم مناسبی در راستای استقلال و توسعه مالی کشور شود.

حمایت از راه اندازی 10 مرکز علمی در کشور

همچنین طی چهار سال اخیر این ستاد از 10 مرکز علمی کشور برای راه اندازی مرکز جامع حمایت کرده است. هم اکنون این مراکز در دانشگاه ­های علوم پزشکی تهران، شیراز، مشهد، یزد، کرمان، ایران، تبریز و پژوهشگاه رویان فعال و عملیات اجرایی این مراکز در دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه نیز در دست اجرا است.

وی همچنین در خصوص مراکز جامع می گوید: از بین 10 پروژه مذکور مراکز جامع دانشگاه علوم پزشکی تهران، تبریز و پژوهشگاه رویان توسط در سال جاری به بهره برداری کامل رسیدند.

اما نکته مهمی که در این میان وجود دارد، بحث تجاری سازی است. حال که حمایت های گسترده ای از فعالیت های محققان برای تولید محصولات فناورانه اجرا شده است، باید دید که اقدامات برای ورود این محصولات به بازار چگونه بوده است.

دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی معاونت علمی می گوید: پیش بینی می شود سود بازار سلول درمانی و پزشکی بازساختی تا سال 2021 حدود 38 میلیارد دلار برسد. با در نظر دریافت محدوده جغرافیایی، براوردها نشان می دهند که در آینده نزدیک، منطقه آسیا اقیانوسیه شاهد بیشترین میزان رشد در بازار دنیای سلول درمانی و پزشکی بازساختی شود.

تولید محصولات فناورانه شتاب گرفت

او ادامه می دهد: به همین دلیل نیز ستاد حمایت از تولید محصولات فناورانه را در دست گرفت تا این محصولات با سرعت وارد بازار شوند. آذرماه سال گذشته نیز از کیت ها، محیط ها و تجهیزات مصرفی مراکز درمان ناباروری با حضور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری رونمایی شد.

اما حمایت از ایجاد و توانمندسازی شرکت های دانش بنیان را باید یکی از نقاط قوت ستاد بدانیم. بدنبال توسعه زیرساخت های قانونی برای تجاری سازی محصولات، بخشی از پژوهشگران ایرانی، ایده پردازان جوان و شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی توانستند با حمایت های مالی و معنوی ستاد، محصولات خود را تجاری کنند.

حمیدیه همچنین بیان می کند: در حالی که در سال 1392 تنها دو شرکت فعال دانش بنیان در حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی مشغول به کار بودند این رقم در سال های بعد با توجه به بهبود قوانین و سیاست های تشویقی ستاد رشد قابل توجهی داشته و تا سرانجام شهریور 1399 به 160 شرکت افزایش یافت. با قانونمند شدن بحث تولید در این حوزه، تعداد افراد علاقه مند به تأسیس شرکت های دانش بنیان که به پیمودن راستاهای قانونی امیدوار شده بودند، افزایش یافت و در سال های اخیر شاهد جهش چند برابری تعداد شرکت ها در این حوزه بودیم.

حمایت از شرکت های فعال برای مقابله با کرونا

با توجه به همه گیری ویروس کووید-19 و لزوم اهتمام به تامین واکسن و دارو های مورد نیاز برای مقابله با آن، این ستاد شناسایی، مشاوره و هدایت شرکت های توانمند در حوزه ساخت واکسن و دارو را در دستور کار خود قرار داد.

در این راستا تعداد زیادی از جوانان خلاق و پر تلاش حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی کشور در این روزهای کرونایی و در راستای پیشگیری، تشخیص و درمان پاندمی کرونا ابداعات و نواوری های خود را انجام دادند.

یکی از تیم های بسیار ارزشمند در این حوزه شرکت دانش بنیان ژرف اندیشان فناور زیست بسپار مستقر در مرکز جامع سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی دانشگاه علوم پزشکی تهران است که ماده واسط داروی ضد ویروس Remdesivir را تولید کرد. این دارو مراحل کارآزمایی بالینی درمان بیماران مبتلا به کووید-19 را در ایالت متحده با کاهش چشمگیر طول دوره درمان با موفقیت سپری کرده است و توانست مجوز های اولیه سازمان غذا و داروی آن کشور کسب کند.

ساخت واکسن پیشگیری از کووید-19 مبتنی بر فناوری mRNA توسط شرکت درمان گستر رناپ، سلول درمانی، ژن درمانی وتوسعه واکسن کووید-19 در شرکت سل تک فارمد، توسعه فناوری داروی استنشاقی هیدروکلریک در شرکت نیکاژن پژوه، تولید کیت سنجش آنتی بادی خنثی کننده سارس کووید-19 در شرکت نیکاژن پژوه-حیان پژوه پارس و مطالعه بالینی فاز 1و2، جهت ارزیابی و مقایسه ایمنی و کارایی سلول¬های کشنده طبیعی (NK) آلوژن در درمان بیماران مبتلا به پنومونی به دلیل آلودگی به Covid-19 در شرکت ژن درمانی خاورمیانه از پروژه های دیگر در این حوزه است.