پاس گل به سیگنال فروشی! - سافاری رو

این مهم در حال حاضر از درگاهی تحت عنوان کدال صورت می پذیرد. با وجود انتشار منظم گزارش عملکرد شرکت ها در بازه های زمانی مختلف، اما همچنان یک مشکل جدی سهامداران را آزار می دهد. استفاده از جملات ثقیل و غیرقابل درک برای عامه مردم به ویژه تازه وارد ها موجب شده است تا اغلب معامله گران از خیر مراجعه به سامانه کدال بگذرند و ترجیح دهند به جای ارتقای سواد مالی و انجام معاملات تحلیلی، به وسیله کانال های سیگنال فروشی راستا خرید و فروش در این بازار را انتخاب نمایند.

یکی از ارکان مهم وجود و توسعه یک بازار سرمایه کارآ، شفافیت و تقارن اطلاعاتی است این مهم در بازار سهام ایران اگرچه همواره در دستور کار بوده با این حال تا حد زیادی محقق نشده است. به نظر می آید در کشاکش سخنرانی ها و ارائه دستورالعمل ها آنچه مغفول مانده توجه به شفافیت واژه ها و قالب ها در بحث افشای اطلاعات است. به طوری که عمده اطلاعیه های ارسالی روی سامانه کدال به دلیل استفاده از واژه های ثقیل برای عموم جامعه سهامداری غیرقابل فهم است. عاملی که سبب داغ شدن بازار سیگنال فروشی شده است.

اصلی مهم که کلیشه شد

شفافیت یکی از مهم ترین ارکان شکل گیری هر بازار مالی است، اشاره به اهمیت آن و بدیهی شدن این اهمیت تا آنجا پیش رفته که امروزه در هر بازاری پرداختن به آن شاید امری کلیشه ای باشد. در بازار ایران که این اتفاق سال هاست افتاده؛ سخن گفتن از شفافیت و لزوم نیل به آن به عنوان یکی از مهم ترین پیش احتیاج های توسعه بازار سرمایه تا آنجا پیش رفته است که کمتر نشست و جلسه ای بدون نام بردن از آن به اتمام می رسد. کلیشه شدن شفافیت، اما در طول این سال ها هیچ گاه نتوانسته از اهمیت آن بکاهد.

این موضوع به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های بازار کارآ آن قدر در مرکز مسائل مربوط به توسعه بازار های مالی و بهبود روش ها و ابزار ها جای دارد که کمتر کسی توانسته بحث ارتقای عملکرد بازار سرمایه را بدون توجه به لزوم شفافیت بیشتر مورد آنالیز قرار دهد. دقیقا به همین دلیل بوده که در طول سال های اخیر تارنما هایی مانند codal.ir (فعال در زمینه افشای اطلاعات مالی و عملکردی شرکت های حاضر در بازار سهام و موارد مشمول اصل 44 قانون اساسی) و fipiran.ir (دربرگیرنده اطلاعات همه صندوق های سرمایه گذاری فعال در بازار سهام اعم از در سهام، مختلط و درآمد ثابت) ایجاد شده و توسعه یافته اند.

ویترین ابزار ها در بورس

با انجام یک آنالیز دقیق، آنچه طی سال های اخیر از فرایند فعالیت های متولیان بازار سرمایه استنباط می گردد این است که در ایجاد ساز و کار ها چیزی که بیشتر مورد توجه مسوولان سازمان بورس قرار می گیرد، هستی و وجود اجزای تکمیل نماینده ویترین بازار سرمایه است، نه چیستی و کارکرد آنها. در طول سال های گذشته فعالیت های زیادی برای تکمیل و به روزآوری امکانات موجود در بازار سرمایه اجرا شده؛ این مساله نه فقط بعد شفافیت بلکه بسیاری از ابزار ها و سازوکار های دیگر را نیز شامل می گردد. با این حال نگاهی به تحولات یاد شده مبین آن است که اگر اقداماتی را که برای سرپا نگه داشتن هسته معاملات و بخش فناوری اطلاعات اجرا شده است در نظر نگیریم، سایر فعالیت های اجرا شده از کارآیی لازم برای تبدیل بورس تهران به یک بازار مالی در سطح مطلوب برخوردار نیستند.

بازار سرمایه کشور در شرایطی به گفته مسوولان قبلی و فعلی سازمان بورس جعبه ابزاری کامل دارد که در ورطه عمل همچنان یک بازار سنتی، محدود به معاملات نقدی است. هم اکنون میزان افرادی که در بازار یاد شده فعالیت دارند و کاری متفاوت از خرید و فروش سهام به شیوه مرسوم انجام می دهند، درصد اندکی از کل تراکنش های اجرا شده در بازار سرمایه را شامل می گردد. منظور از این کار های متفاوت از شیوه مرسوم استفاده از ابزار هایی نظیر معاملات مشتقه، آینده و بازار هایی مانند فروش تعهدی است. نگاهی به ابزار های ایجاد شده طی سال های اخیر حاکی از آن است که اختیار معامله ها در مقایسه با سایر ابزار ها عملکرد بسیار پیروز تری دارند، با این حال اگر فکر می کنید این عملکرد بسیار پیروز ارزش معاملات آن ها را به حد معمول جهانی نزدیک نموده سخت در اشتباه هستید.

روز دوشنبه کل ارزش معاملات این ابزارها، یعنی ابزار های مشتقه حدود 70 میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که در همین روز بازار نقدی بورس معاملاتی به ارزش 10 هزار و 721 میلیارد تومان دارد. به بیان ساده ارزش معاملات مشتقه تنها 6/ 0 درصد از معاملات نقدی بورس را به خود اختصاص داده است. با در نظر دریافت مسائلی از این دست است که در می یابیم پوشش ریسک در بازار سرمایه کشور امری در حاشیه است و فعالان بازار برای رو به رو شدن با ریسک های نامتعارف بازار سرمایه از امکانات متعارف برخوردار نیستند. غیر طبیعی نخواهد بود اگر فرض کنیم مسوولان ذی ربط به جای آنکه بازاری به معنای واقعی کلمه متنوع و در خور اسم بازار سرمایه بسازند بیشتر ویترینی ساخته اند که اغلب به درد تیتر اخبار می خورد، نه استفاده عملی از مواهب آن.

کورسوی کدال

در بعد اطلاع رسانی و ارتقای شفافیت نیز اگرچه کار های با ارزشی نظیر بهبود سطح پاسخگویی شرکت ها و افزایش انضباط در گزارشگری مالی اجرا شده است، اما به نظر می آید در این حوزه نیز تحولات کیفی آنچنان که باید در توازن با پیشرفت های کمی اتفاق نیفتاده است. آنچه در ادامه به آن می پردازیم نه گله از کاستی های تارنمای کدال بلکه نقد معضلاتی است که مخاطب عام بازار سرمایه، نسبت به تحلیلگران حرفه ای با آن درگیر است؛ مخاطبی که در طول چند سال اخیر بار ها به ارتقای سواد مالی تشویق شده بی آنکه شفافیت واقعی برای او میسر شده باشد.

پای لنگ اطلاع رسانی

آن طور که تجربه بسیاری از کاربران عادی و به اصطلاح خرد بازار سرمایه نشان می دهد تارنمای کدال یا سامانه جامع اطلاع رسانی ناشران، اگرچه به نوبه خود مفید است، اما ورای ساختاری که دارد، در بسیاری از موارد از شفاف سازی واقعی اطلاعات باز می ماند. دلیل این امر هم نه در ساز و کار یا امکانات ایجادشده است و نه در زمان افشای آن. چالش اصلی کدال در حال حاضر سخت بودن درک مطالب آن است. در حالی که دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت های ثبت شده نزد سازمان در سه فصل و 21 ماده به خوبی نحوه ارائه اطلاعات، کم و کیف آن و تمامی موارد الزام آور را برای ناشران (شرکت های پذیرفته شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار) شرح داده است، اما در هیچ بخشی از آن در خصوص ضرورت ساده سازی واژگان حقوقی یا حسابداری سخنی گفته نشده است.

این در حالی است که چالش تحلیل اطلاعات در این تارنما بیش از آنکه به دلیل نبود مدارک باشد، از سخت بودن درک محتوای درج شده ناشی می گردد. برای مثال در بسیاری از موارد کلمات به کار برده برای توصیف یک دعوی حقوقی، آنچنان تخصصی و سخت بیان شده که مخاطب عام قادر به درک معنای روشن برای آنچه که می خواند نیست. در بعضی از موارد نیز مدارک و مستندات ارائه شده به حدی بی کیفیت بود که خوانا بودن آن ها در عمل سخت است. به نظر می رسد که در نبود سختگیری های لازم، ناشران نیز افشای اطلاعات را به چشم برطرف تکلیف نگاه می نمایند و در بسیاری از موارد اطلاعات موضوعه به حدی نا مفهوم است که فهم آثار آن بر شرایط عملیاتی یا مالی شرکت به برگزاری دوره ها و کلاس های توجیهی احتیاج دارد. اصلا قابل باور نخواهد بود، اگر فرض کنیم که شرکت های پذیرفته شده نزد سازمان بورس که اغلب هم جزو عظیم ترین بنگاه های مالی کشور هستند، با آن همه پرسنل قادر به بارگزاری صحیح یک مدرک یا شرح قابل فهم آن برای عموم نیستند. توجه به چنین مسائلی آن هم در حالی که هم اکنون گزارش های عملکرد آذر به کدال می آیند و پس از آن شاهد انتشار گزارش های 9 ماهه خواهیم بود، بسیار بااهمیت است.

فساد و عدم تقارن اطلاعاتی

پرداختن به موضوع کاستی های محتوایی کدال و بی نظمی های یاد شده در ارائه مستندات از سوی بعضی شرکت ها تنها به دلیل نزدیک بودن به موعد گزارش های 9 ماهه نیست. آنچه که انگیزه اصلی برای نگارش چنین گزارشی را پدید آورده، مخدوش بودن تقارن اطلاعاتی در بازار است. همان طور که بار ها مورد تاکید قرار گرفته است، یکی از مسائل مهم در بازار های مالی وجود تقارن اطلاعاتی است به این معنا که همه افراد ذی نفع در یک بازار به یک اندازه به اطلاعات مهم و موثر در تحلیل عملکرد یک دارایی دسترسی داشته باشند. در صورتی که تقارن اطلاعاتی در یک بازار وجود نداشته باشد، تبعیض در آن پدیدار می گردد، به این صورت که افراد برخوردار از اطلاعات و مسائل موثر بر قیمت یک دارایی همواره دست بالاتر را نسبت به آن هایی که اطلاعاتی ناقص یا اندک از همان دارایی دارند، فراهم می نماید.

در شرایطی که اطلاعات در یک بازار متقارن نیست، همواره فضا برای انجام رفتار های سودجویانه و مخرب فراهم است. هرچه این عدم تقارن در کلیت یک بازار زیاد باشد، می تواند از کارکرد های معمول و کارآمد یک بازار بکاهد. در این میان داشتن دست برتر به وسیله ایجاد موضعی نابرابر در میان سرمایه گذاران می تواند آن ها را نسبت به ساز و کار موجود در بازار سرمایه بی اعتماد نموده و ضمن تقویت تئوری های توطئه، فعالان خرد بازار را به جای تقویت بنیه تحلیلی به سمت شبکه های مجازی و سیگنال فروشان سوق دهد.

با این شرحات غیرمنطقی نخواهد بود که اگر فرض کنیم مردم به خصوص سرمایه گذاران خرد که در ماه های اخیر به قصد حفاظت ارزش دارایی خود به بازار سرمایه رجوع نموده اند، به رغم توصیه های فراوان کارشناسان و مقامات سازمان بورس، برای ماندگاری در بازار سهام راهی به جز پذیرش ریسک مضاعف ناشی از روشن نبودن اطلاعات نخواهند داشت. تمامی این ها در حالی رخ می دهد که حتی سیستم مناسب و فراگیری برای رتبه بندی صندوق های سرمایه گذاری و شرکت های سبدگردان به نحوی که مردم عادی را در انتخاب مقصد سرمایه خود قانع کند وجود ندارد.

با توجه به آنچه که گفته شد، می توان این طور برداشت کرد که با وجود تمامی دستورالعمل های سفت و سخت برای افشای اطلاعات از سوی شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار، در نظر گرفته نشدن و نبود نظارت روی یک نکته ساده یعنی قابل فهم بودن اطلاعات افشا شده شرایطی را پدید آورده است که به رغم همه کوشش های اجرا شده شاهد نبود تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه هستیم. این در حالی است که این عدم تقارن بیش از آن که به اشخاص حقوقی و سرمایه های عظیم تر آسیب بزند به سرمایه گذاران خُردی لطمه خواهد زد که برای حضور در بازار سرمایه پیش از هر چیز احتیاجمند امنیت و چارچوبی شفاف برای تداوم فعالیت خود هستند.

انزوای کدال؟

با توجه به آنچه گفته شد شاید عجیب به نظر نرسد که تارنمای کدال به عنوان یکی از مراجع رسمی کسب اطلاع از احوال شرکت های بورسی برخلاف وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران طی ماه های اخیر توفیق چندانی در جذب مخاطب نداشته است.

داده های سایت الکسا که منبعی معتبر برای تحلیل و مقایسه استفاده از تارنما های اینترنتی حکایت از آن دارد که سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران یا همان tsetmc.com به عنوان پربیننده ترین درگاه اینترنتی بازار سرمایه در کشور اختلافی قابل توجه با صندلی تارنمای کدال در اطلاعات درج شده در الکسا دارد. با وجود اینکه سامانه جامع اطلاع رسانی ناشران پس از tsetmc.com دارای بیشترین حجم از اطلاعات دسته اول برای سرمایه گذاران است فاصله مصرف ترافیک اینترنتی میان این دو سایت بسیار بالاست. آنالیز های دنیای اقتصاد نشان می دهد که کدال در شرایطی رتبه 91 الکسا را به خود اختصاص داده است که سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در رتبه نهم این رده بندی واقع شده است.

اگرچه این انتقاد همواره به سرمایه گذاران خرد وارد بوده که برای انتخاب سهام موجود در پرتفوی آنالیز های لازم را به عمل نمی آورند، اما طرح این پرسش نیز خالی از لطف نخواهد بود که آیا اساسا کدال آنطور که تصور می گردد اطلاعات لازم را برای انجام یک سرمایه گذاری هوشمندانه به مخاطب می دهد؟

در شرایطی که مسوولان سازمان بورس و بسیاری از شرکت های خصوصی فعال در این زمینه طی ماه های اخیر سعی نموده اند تا با ایجاد شرایط و بستر مناسب آموزشی افکار عمومی را برای حضور هوشمندانه و حساب شده در بازار سرمایه فراهم نمایند، به نظر می آید که خوان هفتم از هفت خوان تحلیلگرشدن در بورس سخت بودن دسترسی به اطلاعاتی باشد که به آسانی و با یک کلیک در اینترنت قابل جستجو است؛ اطلاعاتی بی کیفیت که برای درک آن ها یا حتما باید خبره، حسابدار، حقوقدان و ادیب باشید یا با نبود تقارن واقعی اطلاعات در بازار سرمایه کنار بیایید.