بازخوانی جشنواره سی و نهم فیلم فجر، سهم غیرخصوصی ها از ویترین فجر
به گزارش سافاری رو، در میان فیلم های شاخص جشنواره سی ونهم فیلم فجر، آثار متکی بر سرمایه گذاری و مشارکت نهادها و ارگان های بهره مند از بودجه عمومی حضوری قابل توجه داشتند؛ آیا سینمای دولتی در حال پوست اندازی است؟
از وبسایت ویکی پدیا دیدن نمایید.
به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، احتیاجی نیست سراغ نمونه های شاخص و مشهور تاریخ سینما برویم، در همین چهار دهه گذشته و در فهرست فیلم های ماندگار سینمای ایران در سال های پس از انقلاب هم کم نیستند آثاری که به واسطه سفارش مستقیم و یا با تکیه بر حمایت مالی و سرمایه گذاری یک نهاد دولتی به خاتمه رسیده اند. اساساً برای کلیت سینمای ایران به سختی می توان هویتی خصوصی و متکی بر منطق مالی گیشه در نظر گرفت و ماهیت دولتی بخش عمده ای از فراوریات به ویژه در دهه نخست پس از انقلاب، وابستگی این سینما به بودجه های غیرخصوصی را غیرقابل کتمان می نماید.
به رغم این واقعیت اما اصطلاحاتی چون سینمای نفتی، سینمای ارگانی، فیلم های سفارشی و ترکیبات مشابه همواره در فضای رسانه ای پیرامون سینمای ایران، بار منفی داشته و با قرار دادن این ترکیبات در برابر سینمای مستقل، وابستگی این دست فراوریات مورد طعنه و کنایه قرار گرفته است.
از همین منظر و طبق همین عادت هم حضور پررنگ فیلم های متکی بر حمایت های نهادها و سازمان های دولتی در میان 16 فیلم اکران شده جشنواره سی ونهم از همان ابتدا بهانه ای شد برای زیر سوال بردن استانداردهای سینمایی فجر و طرح بعضی طعن و کنایه های به ظاهر روشنفکرانه علیه این دوره از جشنواره!
ریشه این عادت در کجاست؟ آیا همواره فیلم های ساخته شده بر مبنای یک سفارش و متکی بر بودجه تعریف شده در یک نهاد یا سازمان، الزاماً عاری از ارزش های سینمایی است؟
آنچه در این گزارش به دنبال بازخوانی آن هستیم، مروری بر کارنامه 6 نهاد و سازمان دولتی (به معنای عام و شامل همه مراکز بهره مند از بودجه عمومی کشور) در جشنواره سی ونهم فجر است. مروری که احتمالاً بتوان در لابه لای آن نشانه هایی از یک پوست اندازی در سطح مدیریت کلان سینمای ایران را هم رصد کرد.
برای تشریح این پوست اندازی ابتدا باید کمی به عقب بازگردیم، به چهاردهه قبل و زمانی که سینمای ایران می خواست جان دوباره بگیرد.
یک مرور کوتاه؛ سینمای گلخانه ای و داستان یک احیا
سینمای ایران که بنابر مستندات تاریخی در نیمه دهه 50 تا مرز ورشکستگی کامل مالی پیش رفته بود، پس از وقوع انقلاب اسلامی و ورود نیروهای تازه نفس به میدان، در نیمه نخست دهه 60 گام در جهت احیا گذاشت. برخاستن صنعت سینما از خاکستر بحران های مالی و اجتماعی در آن سال ها، احتیاجمند حمایت مستقیم نهادها و ارگان های دولتی بود. صداوسیما، بنیاد امور مستضعفان و پررنگ تر از دیگران کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان از نخستین نهادهایی بودند که عهده دار حمایت از صنعت سینما شدند و بخشی از امکانات فنی و مالی خود را در فضای فیلمسازی متمرکز کردند.
همزمان شکل گیری هسته های فیلمسازی در مراکز دولتی همچون تل فیلم از زیرمجموعه های صداوسیما که بعدها عنوان سیمافیلم به خود گرفت و یا حوزه اندیشه و هنر اسلامی که بعدها با عنوان حوزه هنری شناخته شد، فرآیند حمایت از فراوری فیلم با سرمایه دولتی، تنوع بیشتری پیدا کرد.
در سال 62 بود که به دستور فخرالدین انوار معاون وقت سینمای، بنیاد سینمایی فارابی به دنیا آمد تا تبدیل به مهمترین بازوی حمایتی از سینمای ایران و به تعبیری دریچه ورود سرمایه به چرخه فراوری سینمای ایران تبدیل شد. بعضی منتقدان در سال های بعد، کارنامه مدیران سینمایی در این مقطع را از منظر وابستگی بیش از حد جریان فراوری به حمایت های دولتی با کلیدواژه هایی چون سینمای گلخانه ای مورد شدیدترین نقدها قرار دادند. واقعیت اما این است که سینمای ایران در دهه 60 و حتی اوایل دهه 70 وابستگی غیرقابل کتمانی به دولت داشت و عقب نشینی از این رویکرد حمایتی می توانست تبدیل به ترمزی بازدارنده برای سینمای نوپای ایران گردد.
بنیاد فارابی اصلی ترین نماد حمایت دولتی از فراوریات سینمایی است
در سال های ابتدایی دهه 70 با ابتکار مهدی فریدزاده معاون سینمایی وقت، در راستای مواجهه با بحران قطع یارانه های حمایتی که از سوی مجلس اعمال شده بود، با نهادها و ارگان هایی دولتی مانند ارتش، وزارت نفت و صنایع مذاکره شد و اینگونه پای نهادهای غیرسینمایی پررنگ تر از قبل به عنوان تهیه نماینده و سرمایه گذار به عرصه فراوری فیلم باز شد.
فارغ از اهمیت یافتن بخش خصوصی در چرخه فراوری و اکران سینمای ایران از دهه 80 و اوج گیری قدرت این بخش در دهه 90، نمی توان سهم نهادها و ارگان های دولتی در شکل گیری سینمای ایران در سال های پس از انقلاب و حتی بعضی جریان سازی های محتوایی نادیده گرفت.
این بازخوانی فهرست وار و فوری از آن جهت بود که تصویری از سابقه حمایت های دولتی از فراوریات سینمایی طی چهاردهه گذشته داشته باشیم. حمایتی که البته از جایی نه تنها پشتوانه احیا نبود که به واسطه یک انحراف، تبدیل به ترمز پیشرفت سینمای ایران شد.
یک انحراف؛ کار فرهنگی بودجه احتیاج دارد!
این انحراف مختص سینما نیست. همان طور که اشاره شد، سینمای ایران برای ایستادن روی پای خود و احیای دوباره در دهه نخست پس از انقلاب، بی تردید احتیاجمند حمایت ها و پشتیبانی های دولتی بود اما از جایی به بعد و پس از قدرت دریافت بخش خصوصی و تغییر شرایط فیلمسازی، نهادها و سازمان های متولی، نتوانستند از عادت صرف بودجه برای ارائه بیلان کاری به راحتی دست بکشند!
در سال های اخیر کوشش برای حفظ استانداردهای سینمایی و اعتماد و تعامل نزدیک با بدنه حرفه ای فعالان سینمای ایران، تصویر قابل قبول تری از سینمای دولتی را پیش روی ما قرار می دهد که گویی کوشش دارد این بار در میدان رقابت با رقیب قدر و تازه نفسی به نام سینمای خصوصی خود را احیا و از کارنامه اش اعاده حیثیت کنددر همین مرحله هم بود که آرام آرام فیلم سفارشی تبدیل به اصطلاحی برای توصیف جنس خاصی فراوریات سینمایی شد؛ فیلم هایی بی رنگ و بو و بی خاصیت که تنها ساخته می شدند تا از یک ردیف بودجه محافظت نمایند و برای هیچ کس هم بازگشت بودجه فراوریشان، مسئله نبود. در پاسخ به زیان ده بودن فرآیند فراوری و عرضه این دست آثار، پاسخ مشترک این بود که کار فرهنگی هزینه دارد!
مردادماه سال جاری بود که سازمان سینمایی فهرستی مفصل از گواهی مالکیت بیش از هزار فیلم سینمای ایران را منتشر کرد. فهرستی که مروری بر تعداد قابل توجه فیلم های سفارشی و بهره مندد از بودجه های دولتی که یا به کل فراموش شده اند و یا شکست شان در گیشه در خاطره ها مانده است، بهترین تصویر را از انحرافی که به آن اشاره می کنیم، پیش روی مان قرار می دهد.
حالا و در آخرین سال دهه 90 سینمای ایران بیش از همواره پا بر شانه های بخش خصوصی دارد؛ ورود سرمایه گذاران خصوصی و نیز فعالیت گسترده این بخش در حوزه سالن داری و احداث پردیس های سینمایی، اندکی سایه حمایت های دولتی را از کلیت سینمای ایران کم نموده است اما آنچه در جشنواره سی ونهم شاهد بودیم، حکایت از یک تغییر نگاه مبارک در نهادها و سازمان های متولی حمایت از فراوری در سینما دارد.
واقعیت این است که فارغ از نقدهای که همچنان می توان بر بخش عمده ای از فراوریات ارگانی و سازمانی در سینمای ایران وارد دانست، کوشش برای حفظ استانداردهای سینمایی و اعتماد و تعامل نزدیک با بدنه حرفه ای فعالان سینمای ایران، تصویر قابل قبول تری از سینمای دولتی را پیش روی ما قرار می دهد که گویی کوشش دارد این بار در میدان رقابت با رقیب قدر و تازه نفسی به نام سینمای خصوصی خود را احیا و از کارنامه اش اعاده حیثیت کند.
در ادامه مروری کوتاه بر کارنامه 6 نهاد و سازمان حاضر در جشنواره سی ونهم فجر خواهیم داشت.
بنیاد سینمایی فارابی؛ تی تی، زالاوا، رمانتیسم عماد و طوبا، یدو و گیج گاه
بنیاد سینمایی فارابی ، همان طور که در مقدمه گزارش نیز اشاره شد، از ابتدای دهه 60 مهمترین بازوی حمایتی دولت در حوزه سینما بوده است. تمرکز امکانات سخت افزاری در این بنیاد و ارتباطات بین المللی آن با رویدادهای سینمایی و نهادهای فیلمسازی دیگر کشورها، موقعیتی ویژه به این بنیاد داده است تا همواره بخش عمده ای از فراوریات سینمای ایران وابسته به سرمایه گذاری ها و سیاست های این بنیاد باشد.
از همین منظر و در دوره های مختلف ضعف و قدرت فارابی در انتخاب پروژه های سینمایی و حمایت مستقیم از بعضی فراوریات در قالب تصویب فیلمنامه و حتی سفارش مستقیم، کلیت سینمای دولتی را دچار اوج و حضیض نموده است! کارنامه ای که در یک نمای عمومی باید اعتراف کنیم نقاط افول و ناکامی اش در زمینه حمایت از سینمای ایران بیش از معدود کامیابی ها و تأثیرات مثبتش بوده است.
گیجگاه از فیلم اول های مورد حمایت فارابی در جشنواره فجر سال جاری بود
بنیاد فارابی در سال های اخیر بیشتر در قالب مشارکت در فراوری فیلم های سینمایی سهیم بوده و در همین قالب هم در جشنواره سی ونهم با 5 فیلم حضور داشت؛ فیلم های تی تی ساخته آیدا پناهنده، زالاوا به کارگردانی ارسالان امیری، رمانتیسم عماد و طوبا به کارگردانی کاوه صباغ زاده، یدو به کارگردانی مهدی جعفری و گیج گاه به کارگردانی عادل تبریزی فیلم هایی هستند که بنابر اعلام رسمی بنیاد سینمایی فارابی، این بنیاد در سرمایه گذاری و فراوری آن ها مشارکت داشته است.
هر چند این آثار را نمی توان محصول بنیاد سینمایی فارابی قلمداد کرد اما معدل کیفی قابل قبول این 5 فیلم در قیاس با نماینده های فارابی در دوره های گذشته جشنواره فیلم فجر، نشان از توفیق نسبی این بنیاد در سرمایه گذاری هدفمند در حوزه فراوری و توجه همزمان به کیفیت سینمایی آثار دارد.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی؛ مامان
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی پس از بنیاد سینمایی فارابی، در دوره های متولی اصلی حمایت از فراوری در سینمای ایران به نمایندگی از وزارت ارشاد بوده است. مرکزی که در مقطعی عهده دار حمایت از ورود فیلم اولی ها به چرخه فیلمسازی شد و در مقطعی هم حمایت از فیلم های فاخر را برعهده اش گذاشتند. گاهی به طور کامل از میدان فراوری فیلم داستانی کنار ایستاد و بر حوزه مستند و کوتاه متمرکز شد و حالا چند صباحی است دور تازه فعالیت خود برای حمایت از سینمایی تجربی را شروع نموده است.
بنابر اعلام رسمی روابط عمومی مرکز گسترش فیلم سینمایی مامان به کارگردانی آرش انیسی و تهیه نمایندگی مجید برزگر، اولین محصول این مرکز در دوره جدید فعالیتش در حوزه فراوری فیلم های تجربی و خلاقانه محسوب می گردد.
فیلم سینمایی مامان سیمرغ بهترین بازیگری را برای رویا افشار به ارمغان آورد
مرکز گسترش که زمانی به واسطه حضور پررنگ و پرخرج در حوزه حمایت از فیلم های سینمایی، نامش با پروژه جنجالی لاله (که پس از سال ها حرف و حدیث این روزها در شرف اکران عمومی واقع شده است) گره خورده بود، حالا با رویکرد متفاوت، در کنار تمرکز بر سینمای مستند و کوتاه، قرار است توجه جدی تر به فیلم هایی داشته باشد که از نگاه خود آن ها را تجربی و خلاقانه توصیف می نماید.
اینکه اولین خروجی این رویکرد فیلم تحسین شده مامان است، جای امیدواری دارد؛ فیلمی که هرچند رگه هایی از تجربه گرایی در آن مشهود است اما قرار نیست ضدمخاطب باشد و به نظر می رسد در صورت برنامه صحیح برای عرضه، توان جذب مخاطب و توفیق در گیشه را هم می تواند داشته باشد.
فیلم سینمایی مامان در جشنواره سی ونهم سیمرغ بهترین بازیگر نقش اصلی زن را برای رویا افشار به ارمغان آورده؛ تنها سیمرغی که احتمالاً هیچکس در به حق بودن اعطای آن تردیدی نداشت.
حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی؛ مصلحت
حوزه اندیشه و هنر اسلامی از همان سال های ابتدایی پس از انقلاب یکی از پایگاه های اصلی ورود نیروهای تازه نفس به عرصه فیلمسازی بود. پایگاهی که بعدها با نام حوزه هنری در زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی همچنان در عرصه فراوری و اکران یکی از مجموعه های تأثیرگذار باقی ماند.
کارنامه حوزه هنری در عرصه فراوری فیلم اما در یک دهه اخیر دستخوش دست اندازهای جدی بوده و در مقاطعی این نهاد حتی از نظر کمی نتوانست سهم خود را از ویترین سینمای ایران محفوظ نگه دارد. به همین دلیل هم بخش عمده ای از مشغله و سیاست های این نهاد تأثیرگذار محدود و معطوف به چرخه اکران و نقش آفرینی به عنوان عظیم ترین نهاد سینمادار کشور باقی ماند.
فیلم سینمایی مصلحت از آثار جسورانه جشنواره سال جاری بود
تولد باشگاه فیلم سوره در زیرمجموعه حوزه هنری اتفاقی ویژه در زمینه نقش آفرینی این نهاد در حوزه فراوری فیلم بود. بیست و یک روز بعد ساخته محمدرضا خردمندان گام اول برای این باشگاه بود و در ادامه دیدن این فیلم جرم است به کارگردانی رضا زهتابچیان نشان از رویکرد تازه این مجموعه برای ورود جسورانه به موضوعات ملتهب تر سیاسی و اجتماعی داشت.
از این منظر مصلحت به کارگردانی حسین دارابی را می توان ادامه منطقی نقش آفرینی باشگاه فیلم سوره در زمینه تثبیت نگاهی تازه در ویترین فراوریات سینمای ایران دانست. فیلمی جسور و در عین حال خوش ساخت که توانست دیپلم افتخار بهترین کارگردانی را برای فیلم ساز فیلم اولی اش به ارمغان بیاورد.
مصلحت اولین محصول همکاری مشترک حوزه هنری و سازمان اوج نیز محسوب می گردد که این رویکرد در زمینه هم افزایی ظرفیت های موجود در نهادهای متولی حمایت از سینمای ایران می تواند به صورت ویژه تر در آینده مورد توجه قرار گیرد.
کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان؛ یدو
بیش از دو دهه از آخرین باری که پرنده محجوب کانون روی پرده نقره ای جشنواره فجر خودنمایی نموده بود می گذرد. بچه های آسمان ساخته مجید مجیدی در سال 75 آخرین محصول رسمی کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان در ویترین جشنواره فیلم فجر بود و حالا می توان یدو را بازگشت کانون به جشنواره فجر پس از 24 سال دانست.
کانون پرورش البته در طول این سال ها حضوری حداقلی در جشنواره فیلم های بچه ها و نوجوانان داشته و بیشترین فعالیت و برنامه های خود را در حوزه پویانمایی متمرکز نموده بود اما جای خالی این نهاد به شدت تأثیرگذار و جریان ساز در دهه 60 و 70، در طول این سال ها در جریان اصلی سینمای ایران محسوس بود.
فیلم یدو پرتوفیق ترین فیلم جشنواره سی ونهم بود
یدو به کارگردانی مهدی جعفری حالا محصول همکاری دو مرکز مهم دولتی در فراوری یک فیلم است؛ کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان در همکاری با بنیاد سینمایی فارابی، پرتوفیق ترین فیلم جشنواره سی ونهم را به خاتمه رسانده است.
فیلم یدو فارغ از نقدهایی که طبیعتاً می توان درباره داستان و محتوایش عنوان نمود، از نظر استانداردهای ساختاری یکی از بهترین فیلم های جشنواره سال جاری بود؛ کیفیت فیلمبرداری، صدا، جلوه های ویژه بصری، موسیقی متن و به خصوص بازیگری از امتیازات غیرقابل کتمان این فیلم سینمایی است که در توفیقات این فیلم از نگاه داوران جشنواره سال جاری بی تأثیر نبوده است.
یدو حالا می توان نقطه اتکایی برای بازگشت کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان به دوران اوج خود باشد؛ باید دید این محصول چقدر حاصل یک برنامه ریزی هدفمند بوده و چقدر از جنس اتفاق. تحولات آینده قضاوت در این زمینه را آسان تر خواهد نمود.
سازمان رسانه ای اوج؛ منصور، مصلحت
نمی توان از تغییر رویکرد نهادها و سازمان های بهره مند از بودجه عمومی در حوزه حمایت از فراوریات سینمایی سخن گفت و نقش سازمان اوج را نادیده گرفت. سازمانی که از ابتدای دهه 90 فعالیت خود را شروع کرد و با حمایت از فراوری فیلم های مهم و جریان سازی همچون ایستاده در غبار، بادیگارد، تنگه ابوقریب، به وقت شام، 23 نفر، خروج و لباس شخصی همواره حضوری موثر در ویترین جشنواره فجر هم داشته است.
اوج سال جاری و در سی ونهمین جشنواره فیلم فجر منصور به کارگردانی سیاوش سرمدی را به عنوان محصول اصلی خود داشت و نامش به عنوان شریک در فراوری مصلحت نیز در کنار حوزه هنری قرار گرفته بود.
فیلم سینمایی منصور
منصور را بعد از ایستاده در غبار می توان دومین کوشش سازمان اوج برای ارائه روایت سینمایی از شخصیت و زمانه شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس قلمداد کرد. فیلم روایت مقطعی از زندگی تیمسار منصور ستاری، فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش در سال های دفاع مقدس است. فیلمی سرشار از جزییات ناگفته درباره تاریخ معاصر که تبدیل به ارزش افزوده آن در کنار قابلیت های سینمایی اش شده است.
فیلم منصور به رغم بعضی نقطه ضعف ها در زمینه خلق موقعیت های دراماتیک و داستان گویی، از نظر پروداکشن فراوری هم از ویژه ترین فیلم های جشنواره سال جاری بود که از این منظر جذابیت های بصری ویژه ای می تواند برای مخاطبان عام سینما هم داشته باشد.
بنیاد فرهنگی روایت فتح؛ تک تیرانداز
بنیاد فرهنگی روایت فتح هم از نهادهای بهره مند از بودجه عمومی است که در جشنواره فجر سال جاری با یک فیلم حضور داشت. فیلم سینمایی تک تیرانداز به کارگردانی علی غفاری را به نوعی می توان تنها نماینده سینمای دفاع مقدس در ویترین جشنواره سال جاری هم دانست. فیلمی که مانند منصور قرار است روایتی سینمایی از یک قهرمان واقعی دوران دفاع مقدس ارائه دهد.
فیلم سینمایی تک تیرانداز
شهید عبدالرسول زرین تک تیرانداز شهید دوران دفاع مقدس که از منظر اعتبار نظامی جزو چهره های جهانی شده جنگ هشت ساله نیز محسوب می گردد، قهرمان اصلی روایت تک تیرانداز است که کامبیز دیرباز نقش او را ایفا نموده است.
تک تیرانداز در قیاس با دیگر محصولات بهره مند از بودجه دولتی حاضر در جشنواره سال جاری، ضعف های جدی تری به لحاظ داستانی و محتوایی دارد اما باید اعتراف کرد از منظر دستاوردهای سینمایی این اثر هم قدمی رو به جلو برای سینمای ایران محسوب می گردد. جلوه های ویژه بصری این فیلم سینمایی برگ برنده اصلی آن است که در کنار امکانات و پروداکشنی که در اختیار تیم فراوری بوده است، فضای بصری فیلم را به نسبت فیلم های سفارشی حوزه دفاع مقدس در سال های نه چندان دور، بسیار قابل قبول تر نموده است.
اگر ملاک قضاوت درباره این خروجی بنیاد روایت را کارنامه انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس (از زیرمجموعه های مهم و باسابقه بنیاد روایت) طی دهه های گذشته قرار دهیم، با اطمینان بیشتری می توان تک تیرانداز را قدمی بلند و رو به جلو برای کل این مجموعه قلمداد کرد.
جمع بندی؛ سینمای خصوصی یا دولتی؟
آنچه در این گزارش مختصر مرور شد تنها بهانه ای بود برای یادآوری این نکته که با بودجه دولتی هم می توان فیلم سینمایی ساخت. می توان فیلم سفارشی را از یک انگ تبدیل به یک فرصت کرد و نهادها و ارگان های متولی را به سمتی سوق داد که متوجه ارزش های سینمایی در فرآیند هزینه کرد بودجه های سالانه خود برای رسیدن به اهداف شان باشند.
واقعیت این است که یک فیلم چه خصوصی و چه دولتی، بیش از هر چیز دیگر باید سینما باشد. باید استانداردهای این هنر-صنعت در آن مدنظر قرار بگیرد تا تبدیل به یک محصول اثرگذار گردد. از همین منظر که آسیب هایی که غالباً متوجه سینمای دولتی دانسته می گردد، بخش عمده ای از فراوریات بخش خصوصی را هم در طول چهاردهه گذشته زمین گیر نموده است.
بی همه چیز مهمترین نماینده سینمای خصوصی در جشنواره سال جاری بود
بی توجهی به ذائقه مخاطب و مهمتر از آن لزوم پایبندی به قواعد و الزامات مالی سینما برای بازگشت سرمایه در گیشه، مهمترین عنصر آسیب زننده به سینمای ایران در چهاردهه گذشته بود و این واقعیت که حالا هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی متوجه لزوم تن دادن به قواعد این بازار شده اند، اتفاقی مبارک برای کلیت سینمای ایران است.
فیلم هایی چون بی همه چیز ساخته محسن قرایی، شیشلیک ساخته محمدحسین مهدویان، ابلق ساخته نرگس آبیار و روزی روزگاری آبادان ساخته حمیدرضا آذرنگ در ویترین فجر 39 محصول سرمایه گذاری بخش خصوصی بوده اند و همان طور که فیلم های دولتی عاری از ضعف و بی احتیاج از نقد نبوده اند، نمایندگان بخش خصوصی هم باید مورد آسیب شناسی جدی قرار بگیرند اما واقعیت این است که معدل کیفی فیلم های هر دو بخش از منظر معادلات مالی سینما و رعایت حداقل های فنی در فرآیند فیلمسازی، معدلی قابل قبول برای سال کرونازده سینمای ایران محسوب می گردد و باید این دستاورد را به فال نیک گرفت.
منبع: خبرگزاری دانشجو