داور جایزه جلال: داستان ایرانی گرفتار گرته برداری از ترجمه های غربی - سافاری رو

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، نخستین دوره داستان کوتاه ایرانی از سال 1300 با کتاب یکی بود یکی نبود جمالزاده شروع شد. در دهه های 40 تا 70 اوج داستان نویسی در ایران بود. پس از انقلاب نیز داستان نویسی در ایران رشد داشته است؛ البته این رشد با فراز و فرود های زیادی، خصوصاً در دهه حاضر، همراه بوده است. از ابتدای دهه 90 داستان های پرشماری با ورود جوانان به عرصه داستان نویسی منتشر شده است؛ داستان هایی که به باور منتقدان عجول بودن نویسندگانش برای انتشار آن ها آفتشان شده است. طبیعی است وقتی که اثر ادبی قبل از رسیدن به پختگی کامل وارد چرخه توزیع گردد، با حجم انبوه، ولی ضعیف داستان هایی روبرو هستیم که به کلیت هویت داستان کوتاه آسیب می رسانند.

آسیب دیگری که برای داستان کوتاه در ایران در سال های اخیر برشمرده می گردد، نازل و شخصی بودن دغدغه ها و مسئله نویسندگان است. دردمندی و رسالت اجتماعی بر خلاف دهه 40 تا 70 امروز کمتر در داستان های کوتاه ایرانی مشاهده می گردد. به باور داروان جشنواره های مختلف ادبی داستان ایرانی که به مزیت اقلیم، گویش، باورمندی، سبک زندگی، معنویت، شگفتی آفرینی و عناصر مهم دیگری مفتخر بوده است، حالا در سال های اخیر به سمت پیروی یا الهام دریافت محض از نمونه های پیروز ادبیات غرب پیش می رود به نظر می رسد، همین توجه صرف به عنصر ساختار تا حدودی سبب شده است که هویت و اقتدار داستان ایرانی خدشه دار گردد.

جایزه جلال که به عنوان مهمترین جایزه ادبی کشور در سال به آنالیز آثار منتشر شده در سال ماقبل خود می پردازد، نیز در سال های اخیر در بیانیه های هیئت داوران خود به افت داستان ایرانی اشاره نموده است.

حالا در آستانه اختتامیه سیزدهمین دوره آن هستیم و هیئت داوران این بخش شامل راضیه تجار، عبدالمجید نجفی و داریوش عابدی به جای معرفی پنج نامزد نهایی به معرفی دو نامزد اکتفا نموده اند. تجار در مصاحبه با تسنیم درباره شرایط این دوره داستان کوتاه در ایران گفت: متأسفانه باز هم داستان های در خور اعتنایی وجود ندارند و این امر از معرفی دو نامزد، به جای پنج نامزد هویدا است.

وی ادامه داد: آثار راه یافته به بخش داستان کوتاه سیزدهمین دوره جایزه جلال به لحاظ کمی از شرایط خوبی برخوردار بود، اما در کیفیت حرفی برای گفتن نداشت. زمانی که مخاطب یک مجموعه داستان را در دست می گیرد باید باتنوع زیاد روبرو باشد، هر داستان باید دریچه ای به دنیا جدید باز کند، شخصیت های جالب با موضوعات متعدد، فضای قابل تامل و. ارائه گردد. پیغام و جان مایه کار و هم چنین ارتباطی که داستان با مخاطب ایجاد می نماید، جادوی داستان را به مخاطب نشان دهد؛ در حالیکه متأسفانه این اتفاق در این دوره رخ نداد. در بعضی آثار یک داستان در یک مجموعه خوش نشسته بود، اما در مجموع کل اثر حائز اهمیت نبود.

نویسنده کوچه اقاقیا افزود: بعضی از داستان ها عملاً گرته برداری از داستان های ترجمه ای غربی بود. البته در این میان بعضی داستان ها نیز رگه هایی از نگاه های قومی و باور های ایرانی و اقلیمی در خود داشت که باز جای شکرش باقی است؛ البته نمی توان گفت این فضای غالب در داستان ها بود؛ بلکه فضای غالب همان الگوبرداری از داستان های ترجمه ای بود. این فضا به اندازه ای قابل مشاهده بود که در بسیاری از داستان ها به صورت مشابه وجود داشت و گویی از جایی به نویسنده دیکته شده است. المان های مشترک، تصویرسازی های مشترک و ... گویی مد روز است مدام در داستان ها تکرار می شد و این نشان می داد که از دل داستان بر نیامده بلکه ادا و اصولی است که از داستان های ترجمه ای سرچشمه گرفته است.

داور بخش داستان کوتاه جایزه جلال توضیح داد: خطر دیگری که داستان های کوتاه را تهدید می کرد، این بود که آثار منتشر شده هنوز جای کار برای رسیدن به بلوغ داشتند؛ به عبارت دیگر زودتر از موعد منتشر شده و به اصطلاح نارس اند. هیچ اثری نباید بدون ریزش خطاها، دست یابی به استخوان بندی مناسب و تراش و صیقل به دست مخاطب برسد.

وی گفت: بعضی به سرعت می خواهند صاحب کتاب شوند، آن هم به هر قیمتی. متأسفانه بعضی از ناشران نیز بدون اینکه آثار را بخوانند و بار ادبی اش را بسنجند و در نهایت نواقص و ایرادات را رفع نمایند، کتاب را چاپ می نمایند. اگر نویسنده تازه کار هم باشد که هزنیه تألیف را از او می گیرند و اثر را منتشر می نمایند. نتیجه این رویه فراوری انبوه و ضعیت داستان در ایران را رقم زده است.

تجار درباره فراز و فرود ادبیات داستانی در ایران نیز شرح داد و افزود: طی سال های اخیر هر چند سال یک بار ما شاهد فراوری آثار شاخص بوده ایم؛ البته شرایط موجود در جامعه نیز در خلق شدن یا نشدن اثر ادبی خوب تأثیرگذار است، مسائل و مسائل مالی روی ذهن و روان خالق اثر تأثیرگذار است، در دوره هایی اساساً نویسندگان نوشتن را ترک می نمایند تا از پس مسائلشان برآیند.

وی انتشار مجموعه داستان از نویسندگان شاخص در سال گذشته را اندک دانست و گفت: در میان آثاری که آنالیز کردیم از میان نویسندگان شاخص کمتر چهره ای حضور داشت، بیشتر نویسندگان جوان فعالیت نموده بودند.

تجار در سرانجام در پاسخ به این پرسش که بین نامزد های نهایی و سایر آثار رقابت تنگاتنگ وجود داشت یا خیر؟ گفت: نه تفاوت فاحشی وجود نداشت برای همین ما تنها توانستیم دو اثر را معرفی کنیم نه پنج اثر معمول را.