راز مکعب روبیک؛ ساده اما پیچیده - سافاری رو

ارنو روبیک

وقتی ارنو روبیک، معمار مجارستانی، مکعبِ اسباب بازی خود را ساخت، امیدی به پیروزیت تجاری آن نداشت، اما می دانست که آدم ها سروکله زدن با مسئله ها را دوست دارند، مخصوصاً اگر در اثر تلاش بالاخره پیروز شوند آن ها را حل کنند.

این کار به آن ها احساس پیروزیت و شادی می داد و شاید به همین دلیل است که حالا در هر خانه ای مکعب های او را پیدا می کنید. روبیک در کتاب خاطراتش، داستان ساختن این مکعب را شرح می دهد و از زندگی بی هیاهو، اما پرماجرایش سخن می گوید.

گفت وگوی کیت کلاوی با ارنو روبیک، گاردین- ارنو روبیک، 76 ساله، مخترع مجارستانی مکعب روبیک است. این فکر خیلی ناگهانی به ذهنش رسید: یک بار با خودش فکر کرد شاید جالب باشد اگر بشود مکعب های کوچک را طوری کنار هم قرار داد که به هم وصل باشند، ولی بتوانند در جای خود حرکت کنند.

او که استاد معماری است، به سبک خود، شرح حالی جالب دربارۀ زندگی خودش و حرکات خارج از کنترل این مکعب نوشته است که در دنیا از هر هفت نفر یک نفر با آن کنار می آید (هرچند نتواند آن را حل نماید).

کیت کِلاوِی: وقتی کودکی تان را در بوداپست می گذراندید اسباب بازی مورد علاقه تان چه بود، و کلا چطور پسر بچه ای بودید؟

ارنو روبیک: من بچۀ گوشه گیری بودم و عاشق اسباب بازی. در کتاب ها اسباب بازی ها را پیدا می کردم و شبیه آن ها را می ساختم. هر چه سخت تر، بهتر. امیدوارم الآن هم همانطور باشم؛ هرچند آن زمان باهوش تر بودم.

کلاوی: وقتی اولین بار این مکعب را به بازار عرضه کردید، اصلاً فکرش را می کردید که اینقدر پیروز شود؟

روبیک: به هیچ وجه؛ اما خوش بین بودم. اهل فن فکر می کردند که به سختی فروش خواهد رفت، اما یکی از عجایب این مکعب این است که تعداد زیادی از مردم به چنین معمای پیچیده ای علاقه نشان داده اند.

کلاوی: بدون شک همین پیچیدگی است که باعث پیروزیت این مکعب شده، یعنی در کسانی که می توانستند آن را حل کنند، احساس پیروزیت ایجاد می کرد؟

روبیک: این مکعب طبیعت متناقضی دارد، ترکیبی از سادگی و پیچیدگی. شعار ژاپنی ها دربارۀ آن این است: یک دقیقه تا یادگرفتن، یک عمر تا استاد شدن. هیچ وقت آن را تمام نمی کنید؛ همیشه چالش ها و کشف های تازه وجود خواهد داشت. طراحی آن هم مهم بوده، نمونۀ خوبی از داشتن همۀ آنچه که نیاز دارید و نه بیشتر.

کلاوی: فلسفه ای برای زندگی؟

روبیک: بله، همینطور فکر می کنم.

کلاوی: شما گفته اید که استعداد پدرتان را به ارث برده اید (که مهندس پرواز بود). اما من شیفتۀ توصیف فوق العاده محبت آمیز شما دربارۀ مادرتان شدم که درخاطراتتان آورده بودید. وقتی این مکعب را اختراع کردید او زنده بود؟

روبیک: بله. بعد از جدایی والدینم، من و مادرم با هم زندگی می کردیم. خواهرم برای تحصیلات پزشکی خانه را ترک کرده بود. مادرم انسان فوق العاده ای بود. او تمام خانواده اش را در جنگ دنیای دوم از دست داد، اما با روحیه بود. در حل معما قوی نبود، اما نگاهی هنری داشت. ظاهر مکعب را خیلی دوست داشت، به پتانسیلی که در آن وجود داشت ایمان داشت و فکر می کرد که من باهوش ترین بچۀ دنیا هستم.

کلاوی: از اینکه در دنیا از هر هفت نفر، فقط یک نفر از پس این مکعب برمی آید چه احساسی دارید؟

روبیک: خیلی رضایت بخش است. در دنیا مسائل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی زیادی وجود دارد. این مکعب به من این امید را می دهد که درنهایت مردم ذکاوت کافی برای حل مسائلشان را خواهند داشت تا در امان بمانند.

کلاوی: آیا شما همیشه نظم (قاعده) را به بی نظمی (بی قاعدگی) ترجیح می دهید؟

روبیک: هدف ما باید هماهنگی باشد، هرچند نمی دانیم که چرا با دیدن هماهنگی موجود در طبیعت این احساس به ما دست می دهد: نسیمی که روی برکه می وزد یا طلوع خورشید. در طبیعت عناصر زیبای بسیاری وجود دارد، همین طور گاهی در آدم ها. هماهنگی هدفی دست یافتنی است.

کلاوی: انسان کمالگرایی هستید؟

روبیک: کمال دست یافتنی نیست، اما باید هدفتان این باشد که تا جایی که ممکن است به آن نزدیک شوید.

کلاوی: چرا این مکعب را دارای ویژگی های مردانه می دانید؟

روبیک: این روز ها مکعب یک پسر میان سال است، هرچند از منظری دیگر برای همیشه جوان خواهد ماند. او قوی است، اما نه پرخاشگر، برای آنچه پیش خواهد آمد صبورانه به شما وابسته است.

کلاوی: شما استاد معماری بودید... مهم ترین چیزی که باید در ساختن یک خانه به آن توجه داشت چیست، خانه هایی که می سازید هم معماگونه اند؟

روبیک: خانه هرگز نباید معماگونه باشد؛ همه چیز باید نزدیک و دم دست باشد. شما درون یک خانه زندگی نمی کنید، همراه آن زندگی می کنید. خانه با فکر و احساس کسی که در آن خانه هست کامل می شود. بسیاری از معماران در طراحی جزئیات زیاده روی می کنند. هیچکس نمی داند که من دوست دارم در خانه ام چکار کنم.

کلاوی: در تصویر می توانم تراس فوق العادۀ منزلتان و درختان پشت سرتان را ببینم؛ این بخشی از خانه ای است که خودتان طراحی کرده اید؟

روبیک: بله. جایی که می بینید باغ من در بوداپست است، یکی از زیباترین شهر های اروپا. این شهر دو قسمت دارد: بودا و پست. قسمت بودا که من در آن زندگی می کنم، سرسبزتر است.

کلاوی: رکورد حل مکعب در سال 2018 متعلق به یوشنگ دو است که آن را در 47/3 ثانیه حل کرد. سریع ترین زمان شما چقدر است؟

روبیک: من به دنبال سرعت نیستم. اما در حدود یک دقیقه مکعب را حل می کنم. بابت آن احساس غرور خاصی هم ندارم، اما احتمالاً در میان همسالانم یکی از بهترین ها هستم...

کلاوی: دیدن ربات هایی که در زمان رکورد های ثبت شده مکعب را حل می کنند برایتان خوشایند است؟

روبیک: هوش مصنوعی و ارتباط آن با مکعب برای من جذاب است؛ ما نمی دانیم که ذهنمان چطور کار می کند، ساختن دستگاهی که می تواند از توانایی تفکر خودمان پیشی بگیرد چالش بزرگی است.

کلاوی: راه های حل مکعب در الگوریتم هایی طبقه بندی شده است. چرا این مکعب هنوز هم بچه ها و بزرگسالان را جذب می کند؟

روبیک: بچه ها هنوز به دنبال کشف مکعب برای خودشان هستند. در این عصر دیجیتال که ما در آن زندگی می کنیم، مردم می گویند که جوان ها ارتباطشان را با دنیای واقعی از دست داده اند، اما درعین حال که اپلیکیشن های زیادی برای مکعب وجود دارد -3000 تا یا بیشتر- جالب است که آن ها می توانند در حالی که مکعب در دستشان است با اپلیکیشن بازی کنند.

کلاوی: تولیدکنندگان مکعب نام شما را روی آن گذاشتند، این هم نامی مایۀ دردسر نیست؟

روبیک: دردسرش به اندازۀ هم نامی با جک ریپر [قاتل زنجیره ای]نیست! مکعب به هیچ وجه مایۀ خجالت یا دردسر نیست.

کلاوی: نوه هایتان هم با آن بازی می کنند؟

روبیک: آن ها تازه شروع کرده اند، البته کوچکترین نوه ام -من شش نوه دارم- تازه یک سالش است.

کلاوی: جایی گفته بودید که معمولاً در مصاحبه ها سؤالاتِ مصاحبه کننده را نادیده می گیرید تا دربارۀ چیز هایی حرف بزنید که به نظر خودتان باید می پرسیدند. اگر الان خودتان مصاحبه کننده بودید، مهم ترین سؤالی که از خودتان می پرسیدید چه بود؟

روبیک: دنیا در صد سال آینده چه شکلی خواهد بود؟ قدیم تر ها مردم می دانستند که چه چیز هایی در انتظار نوه هایشان خواهد بود، اما ما نمی دانیم چه پیش خواهد آمد.

کلاوی: آن زمان باز هم با روبیک بازی خواهیم کرد؟

روبیک: چرا که نه؟ حتماً . حتی اگر بتوانیم یک هوشِ برتر بسازیم، باز هم به این معنی نیست که دیگر به مکعب علاقه ای نداریم.

اطلاعات کتاب شناختی:

Rubik, Erno.Cubed: The Puzzle of Us All. Orion Books, 2020

پی نوشت ها:

این مطلب گفت وگویی است با ارنو روبیک در تاریخ 13 سپتامبر 2020 با عنوان Ernó Rubik: The Cube gives me hope people can solve their problems and survive در وب سایت گاردین منتشر شده است. وب سایت ترجمان آن را در تاریخ 28 آبان 1399 با عنوان راز مکعب روبیک: مصاحبه ای با مخترع این اسباب بازی محبوب و ترجمۀ عاطفه نیری منتشر کرده است.

کیت کلاوی (Kate Kellaway) روزنامه نگاری بریتانیایی است که در آبزرور دربارۀ ادبیات و تئاتر می نویسد. او دبیر بخش شعر این مجله است و در سال 1995 یکی از پنج داور جایزۀ بوکر بوده است.